image/svg+xml

Drie eeuwen oude reisgids nog prima bruikbaar

Verhaal

Drie eeuwen oude reisgids nog prima bruikbaar

Plaatje bij verhaal: bc77eecc-e0bb-11e5-8f9b-e89062f8f8ec.jpg

Een tripje van Amsterdam naar Deventer duurde twintig uur, toen in 1724 de eerste reisgids van Overijssel werd gedrukt. Het bijzondere aan het prachtig heruitgegeven boekje: het is nog altijd bruikbaar! Ga ermee naar Deventer of Kampen en de Weghwyser wijst u de weg.

De enige twee exemplaren van de Weghwyser door de Provintie van Overyssel die de eeuwen hebben overleefd, liggen in de kluizen van Stadsarchief en Athenaeumbibliotheek (SAB) in Deventer. Beschermd tegen vocht, vuur en inbraak. Als ze in de verkoop zouden komen, waren ze onbetaalbaar. Toch liggen ze binnen ieders bereik nu de jubilerende bibliotheek annex stadsarchief – 450 jaar oud alweer, de oudste van het land – ze opnieuw heeft uitgegeven in een oplage van 1.500 exemplaren.

 

 

Wat behelst de Weghwyser? Allereerst een stratengids van de provincie. Nu was ‘straat’ in 1724 een rekkelijk begrip; een verbinding tussen twee plaatsen was gewoonlijk een zandpad, dat door voeten en hoeven was platgetreden. Het gros van de reizigers ging te voet, wie het kon betalen nam de koets, de snelheidsduivels van die tijd bestegen een paard.

Een tripje naar een andere Overijsselse plaats was een hele onderneming. Neem Hardenberg-Ootmarsum, een afstand van net 25 kilometer, waarvoor we nu een kwartiertje per auto onderweg zijn. In 1724 was dat zeker vijf uur te voet. Vollenhove-Almelo, ruim honderd kilometer: nu een stief uurtje, toen tien uur. Kampen-Steenwijk, zes uur: de moed zou ons in de schoenen zinken, maar tot de uitvinding van de ontploffingsmotor waren dat geaccepteerde reistijden.

 

 

Plannen

Een reiziger moest dus plannen en daarin voorzag de Weghwyser met een gedetailleerde tabel. Die rekende niet in kilometers of ellen, of welke lengtemaat in die tijd ook in zwang was, maar in ‘uren gaans’ te voet.

Drukker Jan de Lat, die werkte in de Deventer Nieuwstraat, had zich wat betreft de Overijsselse steden beperkt tot Zwolle, Kampen en Deventer. Zwolle-Kampen was drie uren gaans, Zwolle-Deventer zes uren, Deventer-Kampen acht uren. Hoe lang het lopen was van pakweg Raalte naar Deventer, dat was waarschijnlijk genoegzaam bekend.

 

 

De bezitter van de Weghwyser wist zo welke route hij moest nemen en hoe lang hij onderweg zou zijn naar een bestemming. Bovendien werd hij gefaciliteerd met plattegronden van tien plaatsen; de drie belangrijkste steden van Overijssel, Deventer, Kampen en Zwolle, in de toenmalige volgorde van importantie, en zeven kleinere plaatsen. Die kaarten maken de reisgids bijna drie eeuwen later nóg bruikbaar. De wandelroutes kloppen niet meer, de reisafstanden al helemaal niet, maar aan de oude binnensteden van de geportretteerde plaatsen is niet zo gek veel veranderd.

De stadsmuren en verdedigingspoorten zijn nagenoeg verdwenen, maar de meeste huizen en kerken staan er nog. Vooral de stratenpatronen zijn nog uitstekend herkenbaar.

Voor wie was die Weghwyser eigenlijk bedoeld, in een tijd dat het gros van de Nederlanders zijn hele leven geen stap buiten de eigen woonplaats zette?

 

 

‘Onderschat niet hoeveel reizigers en toeristen je toen al had’, zegt de Deventer stadshistoricus Clemens Hogenstijn, die een inleiding schreef bij de heruitgave. ‘Je moest er de tijd en het geld voor hebben, maar er was een druk verkeer tussen de Overijsselse plaatsen.’ Die reizen waren niet zozeer ommetjes, zoals we tegenwoordig een zondags tripje naar de Veluwe maakten, maar dienden een doel. ‘Landmeters en handelaren reisden het hele land door, soldaten verhuisden naar hun nieuwe legerplaats, en ook voor huwelijken werd veel gereisd.’ Met het reisgidsje dat hij voor die ondernemende Overijsselaars maakte heeft Jan de Lat een huzarenstukje geleverd, zegt Hogenstijn. ‘De Weghwyser was de Capitool Reisgids van zijn tijd!’.

 

Dit artikel, van de hand van Clemens Hogenstijn, is eerder in MijnStadMijnDorp tijdschrift verschenen nr. 3 juli-augustus 2010.

Trefwoorden:Weghwyser, Reizen, Reisgidsje
Personen:Clemens Hogenstijn
Locatie:Deventer

Reacties

Er zijn nog geen reacties op dit item

Plaats een reactie

Velden met een zijn verplichte velden.